Βασικές αρχές της θεραπείας

Οι ιδιότητες αυτές στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας είναι η άνευ όρων αποδοχή, η ενσυναίσθηση και η αυθεντικότητα. Αν και σχηματοποιήθηκαν εντός του πλαισίου της ανθρωπιστικής προσέγγισης, είναι συναφείς και εφαρμόζονται σε διάφορους βαθμούς και σε άλλες προσεγγίσεις, όπου η θεραπευτική σχέση κατέχει ουσιαστικό ρόλο. 

Η βασική ανάγκη για θετική εκτίμηση που ο Rogers πίστευε ότι είναι οικουμενική στους ανθρώπους και επίμονη, δεν έχει εκπληρωθεί επαρκώς σ’ αυτούς που ζητούν θεραπεία. Είναι οπότε εξαιρετικής σημασίας, εάν είναι το άτομο να αποδεχτεί τον εαυτό του, να βιώσει πρώτα θετική εκτίμηση από το θεραπευτή. 

Η αντίληψη του Rogers για την αποδοχή, της οποίας επέκταση είναι και η άνευ όρων θετική αποδοχή, περιλαμβάνει ένα ενδιαφέρον από το θεραπευτή το οποίο είναι απαλλαγμένο από την κριτική και την αξιολόγηση των σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών του πελάτη. Αντί να αποδέχεται ορισμένες πτυχές του πελάτη και να απορρίπτει άλλες, ο θεραπευτής βιώνει μια συνεχή, θετική, δίχως κτητικότητα ζεστασιά για τον πελάτη, κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει τυπικά και σ’ ένα επιφανειακό επίπεδο. Μια τέτοια αποδοχή περιλαμβάνει όλο το φάσμα των συναισθημάτων και στάσεων του πελάτη, από την επιθετικότητα και την αδιαφορία έως την αγάπη και τη χαρά. 

Μια τέτοια στάση δεν είναι δείγμα ευκολοπιστίας του θεραπευτή, αλλά μια στάση που ευνοεί την εμπιστοσύνη και οδηγεί έτσι σε βαθύτερη αυτοεξερεύνηση. Μια αποδοχή τέτοιου είδους δεν επιτυγχάνεται εύκολα καθώς απαιτεί από το θεραπευτή την ικανότητα, η οποία προέρχεται από μέσα του βαθιά, να αποδέχεται τους ανθρώπους όπως είναι και όχι όπως θα ήθελε αυτός να είναι. Αμυντικά, επιθετικά, ευάλωτα και σε σύγκρουση άτομα έχουν ανάγκη από την ιαματική ιδιότητα της άνευ όρων αποδοχής, εάν είναι να ανακαλύψουν μέσα τους τις τεράστιες δυνατότητες για ανάπτυξη, με τις οποίες έχασαν επαφή σε κάποια φάση της ζωής τους.

Β. Ενσυναίσθηση

Η ενσυναίσθηση είναι μια διαδικασία, και όχι μια κατάσταση, η οποία έχει διάφορες πτυχές. Περιλαμβάνει την είσοδο στον ιδιωτικό, αντιληπτικό κόσμο του άλλου και την απόκτηση οικειότητας με αυτόν. Απαιτεί από τον θεραπευτή να είναι ευαίσθητος κάθε στιγμή στα συναισθήματα του άλλου ανθρώπου, σε οτιδήποτε και αν αισθάνεται και βιώνει. Είναι σαν να ζει ο θεραπευτής προσωρινά στον κόσμο του άλλου, κινούμενος εκεί με προσοχή, δίχως να κριτικάρει και χωρίς ποτέ να χάνει αυτήν τη σαν να ποιότητα. Σημαίνει ότι αντιλαμβάνεται νοήματα τα οποία ο πελάτης μπορεί και να μη γνωρίζει, αλλά δίχως να προσπαθεί ν’ αποκαλύψει εντελώς ασυνείδητα αισθήματα τα οποία μπορεί να φανούν απειλητικά. 

Στα πλαίσια της ενσυναίσθησης, ο θεραπευτής, κοιτώντας με φρέσκια και άφοβη ματιά τη ζωή του πελάτη, μπορεί να του μεταδώσει την αίσθηση που αυτή του προκαλεί, δίχως τη διαστρεβλωτική επίδραση του φόβου. Σημαίνει ότι ελέγχει συχνά με τον πελάτη, την εγκυρότητα των εντυπώσεών του, και ότι καθοδηγείται από τις απαντήσεις. Συντροφεύει με εμπιστοσύνη τον πελάτη στον εσωτερικό του κόσμο. 

Το να είναι με κάποιον άλλον με αυτόν τον τρόπο σημαίνει ότι θα πρέπει να παραμερίσει, έστω και προσωρινά, τις προσωπικές του απόψεις και αξίες για να εισέλθει στον κόσμο του άλλου δίχως προκαταλήψεις. Σημαίνει ότι κατά κάποιον τρόπο, παραμερίζει τον εαυτό του, κάτι το οποίο μπορεί να γίνει μόνο από ανθρώπους που είναι αρκετά ασφαλείς με αυτόν, ώστε να μη χάνονται στον εν δυνάμει παράξενο κόσμο του άλλου, αλλά να μπορούν να επιστρέφουν με ασφάλεια στον δικό τους κόσμο, όποτε το επιθυμούν.

Γ. Αυθεντικότητα

Η τρίτη και πιο βασική προϋπόθεση κατά τον Rogers, είναι η αυθεντικότητα. Αυθεντικότητα σημαίνει ότι ο θεραπευτής δείχνει τον πραγματικό του εαυτό στη σχέση, χωρίς προσωπείο και χωρίς να υιοθετεί έναν επαγγελματικό ρόλο. Τέτοια αυθεντικότητα, ωστόσο, εξαρτάται από την ικανότητα του θεραπευτή να διατηρήσει ένα υψηλό επίπεδο αυτογνωσίας. Πρέπει να είναι σε συνεχή επαφή με αυτό που βιώνει σε εμπειρικό ή οργανισμικό επίπεδο και να είναι ικανός να το μεταδώσει στον πελάτη όταν κρίνεται απαραίτητο και εξυπηρετεί τη θεραπευτική διεργασία. Από αυτήν την έννοια, ο θεραπευτής είναι διάφανος απέναντι στον πελάτη και μπορεί να διαχειριστεί απόλυτα και να εκφράσει, εάν είναι απαραίτητο, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις στάσεις που έχει την κάθε στιγμή. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αναγνώριση των αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων, τα οποία πρέπει να είναι διάθεσιμα προς έκφραση όπως ακριβώς και τα θετικά, καθώς αυτά μπορεί να παρέμβουν ασυνείδητα και να αλλοιώσουν τη συμπεριφορά και τον τόνο της φωνής του θεραπευτή. 

Η αυθεντικότητα δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι ο θεραπευτής αδειάζει στον πελάτη όλα του τα αισθήματα και τις έγνοιες και μοιράζεται μαζί του κάθε τι που περνάει από το μυαλό του. Σημαίνει όμως ότι ο θεραπευτής προσπαθεί πάντα να είναι σ’ επαφή με ό,τι συμβαίνει μέσα του και να μην αρνείται εκείνες τις πτυχές της εμπειρίας που είναι άβολες ή δυσάρεστες. Η αυθεντικότητα απαιτεί από το θεραπευτή να εκφράζει και να είναι, δίχως αναστολές, τα οποιαδήποτε επίμονα συναισθήματα που υπάρχουν στη σχέση. Απαιτεί, κάθε στιγμή, το να αντιστέκεται στον πειρασμό να κρυφτεί πίσω από τη μάσκα του επαγγελματισμού, το ρόλο του ειδικού και το μυστήριο της θεραπευτικής διαδικασίας.

Δ. Θετική ανθρώπινη φύση

Θεμέλιος λίθος της Ροτζεριανής προσέγγισης, που μπορεί να θεωρηθεί και η τέταρτη, άτυπη προϋπόθεση της θεραπείας, είναι η πίστη ότι η ανθρώπινη φύση είναι θεμελιωδώς θετική. Όταν αυτή μπορεί να λειτουργήσει ελεύθερα, είναι δημιουργική και αξιόπιστη. Όταν το άτομο απαλλαγεί από την αμυντικότητα, ώστε να δέχεται όλα τα ερεθίσματα, είτε προέρχονται εκ των έσω είτε από το περιβάλλον, οι αντιδράσεις του θα είναι θετικές, δημιουργικές και θα τον πηγαίνουν μπροστά. Δε χρειάζεται κάποιον να τον κοινωνικοποιήσει, γιατί μία από τις βασικότερες ανάγκες του είναι η σύνδεση και η επικοινωνία με τους άλλους. Δε χρειάζεται κάποιον να ελέγξει τις παρορμήσεις του, γιατί η ανάγκη του γι’ αποδοχή και προσφορά εξισορροπεί τις αντικοινωνικές του τάσεις. 

Η συμπεριφορά του ατόμου, όταν το περιβάλλον δεν είναι διαστρεβλωτικό και αντίξοο, είναι ισορροπημένη, ρεαλιστική και κοινωνική. Είναι εξαιρετικά λογική, καθώς ο άνθρωπος κινείται προς τους στόχους που ο οργανισμός του ζητάει να πετύχει. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν εγείρονται ψυχολογικές άμυνες, οπότε το άτομο κινείται συνειδητά προς μια κατεύθυνση ενώ οργανισμικά προς μια άλλη. Σε ευνοϊκές συνθήκες όμως, όπως για παράδειγμα στη θεραπεία, το άτομο μπορεί να επιδίδεται στις αυτοδιαχειριστικές λειτουργίες του οργανισμού του, τόσο τις ψυχολογικές όσο και τις φυσιολογικές, με τέτοιο τρόπο ώστε να ζει σε διαρκή αρμονία με τον εαυτό του και με τους άλλους.

Βιβλιογραφία

• Thorne B. (2003), Carl Rogers, London, SAGE Publications Ltd.
• Rogers C. R. (1980), A Way of Being, New York, Houghton Mifflin Company.
• Rogers C. R. (1957) The necessary and sufficient conditions of personality change. Journal of Consulting Psychology, 21, 95-103.